ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

Φυτοφάγα Έντομα

Η παραγωγή των καλλιεργειών απειλείται από την επιζήμια δράση εντόμων, ακάρεων και νηματωδών. Εκτιμάται ότι 10-20% της φυτικής παραγωγής παγκοσμίως χάνεται κάθε χρόνο για αυτό το λόγο. Μάλιστα, πολλά καλλιεργούμενα φυτά προσβάλλονται από είδη εντόμων τα οποία εάν δεν αντιμετωπιστούν σωστά προκαλούν σχεδόν κάθε χρόνο μεγάλες ζημιές όπως ο δάκος στην ελιά, η καρπόκαψα στη μηλιά και το Tuta absoluta στην τομάτα. Ο έλεγχος των πληθυσμών τους γίνεται με καλλιεργητικά και προληπτικά μέτρα, με χρήση παγίδων, με την εξαπόλυση ωφελίμων εντόμων και με την εφαρμογή εντομοκτόνων. Η χρήση των τελευταίων πρέπει να γίνεται μόνο όταν χρειάζεται καθώς τα έντομα αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στα εντομοκτόνα και από την άλλη πλευρά μειώνονται οι πληθυσμοί των ωφελίμων εντόμων και υπάρχει πάντα ο κίνδυνος υπολειμμάτων στα προϊόντα. Επιζήμια δράση έχουν και έντομα στα δασικά δένδρα και στο αστικό πράσινο όπως η κάμπια του πεύκου.

Ωφέλιμα έντομα - Φυσικοί Εχθροί

Μια μεγάλη κατηγορία ωφέλιμων εντόμων αποτελούν τα έντομα που τρέφονται ή παρασιτούν τα έντομα που προσβάλλουν τα καλλιεργούμενα φυτά, τα δασικά φυτά και το αστικό πράσινο. Χωρίς αυτά η εξασφάλιση τροφής για τον άνθρωπο και ισορροπίας στα οικοσυστήματα θα ήταν πολύ δύσκολη υπόθεση. Στους φυσικούς εχθρούς ανήκουν τα αρπακτικά όπως η γνωστή πασχαλίτσα και τα παρασιτοειδή έντομα. Η μελέτη τους έχει μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον λόγω των πολύπλοκων σχέσεων που αναπτύσσουν και των προσαρμογών τους. Οι φυσικοί εχθροί χρησιμοποιούνται στην Ολοκληρωμένη και Βιολογική Αντιμετώπιση των εντόμων των καλλιεργειών είτε με εξαπολύσεις, κυρίως σε θερμοκήπια, είτε με τη διαφύλαξή τους στις υπαίθριες καλλιέργειες.

Έντομα Υγειονομικής Σημασίας

Τα έντομα και γενικότερα τα αρθρόποδα υγειονομικής σημασίας είναι οργανισμοί που επηρεάζουν την υγεία των ανθρώπων και των ζώων, είτε μέσω της μετάδοσης παθογόνων μικροοργανισμών και της διάδοσης λοιμωδών ασθενειών, είτε είναι ενοχλητικά ή προκαλούν διάφορες παθολογικές καταστάσεις μέσω άμεσων ή έμμεσων σχέσεων με τους ξενιστές τους.

Η μελέτη και κατανόηση της βιολογίας και της οικολογίας τους είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη αποτελεσματικών μεθόδων και στρατηγικών ελέγχου που περιλαμβάνει τη διαχείριση του περιβάλλοντος, την εφαρμογή βιολογικών μεθόδων ελέγχου ή και τη χρήση βιοκτόνων, με σκοπό την ελαχιστοποίηση του κινδύνου μετάδοσης ασθενειών, την αποτελεσματική μείωση της όχλησης και των προβλημάτων που δημιουργούν, εξασφαλίζοντας έτσι την προστασία της δημόσιας υγείας.

Παραγωγικά 'Εντομα

Τα παραγωγικά έντομα είναι είδη εντόμων που εκτρέφονται και χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για την παραγωγή διαφόρων προϊόντων και παροχή υπηρεσιών με οικονομική και οικολογική αξία. Τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι μέλισσες, οι μεταξοσκώληκες, τα έντομα για παραγωγή πρωτεϊνών, τα έντομα ιατρικής σημασίας κ.α.. Τα πλέον γνωστά παραγωγικά έντομα είναι οι μέλισσες. Είναι γνωστές για την παραγωγή των προϊόντων κυψέλης, τα οποία είναι το μέλι, η γύρη, η πρόπολη, το κερί, ο βασιλικός πολτός και το δηλητήριο. Ο πλέον σημαντικός ρόλος της μέλισσας, όμως, είναι η επικονίαση, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την αναπαραγωγή πολλών φυτών, επηρεάζοντας την αγροτική παραγωγή και τη βιοποικιλότητα. Οι μεταξοσκώληκες εκτρέφονται για την παραγωγή μετάξης, μιας φυσικής ίνας που χρησιμοποιείται ευρέως στη βιομηχανία κλωστοϋφαντουργίας. Η διαδικασία περιλαμβάνει την καλλιέργεια της μουριάς, της οποίας τα φύλλα αποτελούν την αποκλειστική τροφή του μεταξοσκώληκα, την εκτροφή των προνυμφών και την συλλογή και επεξεργασία των κουκουλιών που παράγουν, από τα οποία προκύπτουν οι ίνες του μεταξιού. Τα έντομα για παραγωγή πρωτεϊνών, όπως διάφορα Ορθόπτερα, Δίπτερα, Κολεόπτερα, κ.α. χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο ως βιώσιμη πηγή τροφής και ζωοτροφών. Αυτά τα έντομα έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και μπορούν να εκτρέφονται σε μεγάλες ποσότητες με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, καθιστώντας τα μια εναλλακτική λύση στις παραδοσιακές πηγές πρωτεΐνης. Υπάρχουν, επίσης, είδη εντόμων που εκτρέφονται για θεραπεία διαφόρων παθήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση προνυμφών Διπτέρων για την επούλωση διαβητικών ελκών και ελκών κατακλίσεως. Οι συγκεκριμένες προνύμφες, ύστερα από ειδική μεταχείριση, τοποθετούνται από ιατρικό προσωπικό πάνω στα έλκη και αφαιρούν τους νεκρωμένους ιστούς.

Hummingbird_hawk_moth_(Macroglossum_stellatarum)_in_flight

Επικονιαστές

Τα έντομα-επικονιαστές ανήκουν σε πολλές Τάξεις, όπως Υμενόπτερα, Λεπιδόπτερα, Δίπτερα, κ.α. Αποτελούν οργανισμούς ζωτικής σημασίας για την αναπαραγωγή πολλών φυτών, μέσω της μεταφοράς γύρης από τους ανθήρες στον ύπερο των ανθέων. Οι μέλισσες αποτελούν τους πλέον γνωστούς και αποτελεσματικούς επικονιαστές, λόγω του ότι είναι κοινωνικά έντομα με πολυπληθείς κοινωνίες, στεγάζονται σε τεχνητές κυψέλες οι οποίες μπορούν να μεταφέρονται σε μεγάλες αποστάσεις, έχουν πολύ ανεπτυγμένη συμπεριφορά αναζήτησης ανθέων, έχουν μεγάλη ακτίνα δράσης κ.α. Τα έντομα-επικονιαστές διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην επικονίαση, καθώς επικονιάζουν άνω του 75% των καλλιεργειών παγκοσμίως, οι οποίες παράγουν φρούτα, λαχανικά και ξηρούς καρπούς. Η οικονομική σημασία των εντόμων-επικονιαστών είναι τεράστια, καθώς συμβάλλουν άμεσα στην παραγωγή τροφίμων και την αγροτική οικονομία. Η αξία της επικονίασης από τα έντομα εκτιμάται σε δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως, υποστηρίζοντας όχι μόνο την αγροτική παραγωγή αλλά και τη βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων. Επιπλέον, η επικονίαση βελτιώνει την ποιότητα και την ποσότητα των προϊόντων, αυξάνοντας τις αποδόσεις των καλλιεργειών και την οικονομική βιωσιμότητα των αγροτών.

Έντομα ως Πηγή Πρωτεΐνης

Τα έντομα αποτελούν μια πλούσια και βιώσιμη πηγή πρωτεΐνης που γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Τα βρώσιμα έντομα περιέχουν υψηλής ποιότητας πρωτεΐνες, βιταμίνες και αμινοξέα. Επιπλέον, η εκτροφή εντόμων απαιτεί λιγότερους πόρους, όπως νερό και τροφή, και έχει μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα σε σύγκριση με την κτηνοτροφία. Αυτή η προσέγγιση προτείνεται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα ως βιώσιμη και ασφαλής λύση που θα μπορούσε να συμβάλει στην επισιτιστική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένετε να πλησιάσει τα 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050 και η ανάγκη για τρόφιμα και πηγές πρωτεΐνης θα είναι αρκετά μεγαλύτερη. Σε αυτό το πλαίσιο, η εκτροφή εντόμων αναδεικνύεται ως μια πολλά υποσχόμενη στρατηγική για την ανακύκλωση των απορριμμάτων αγροδιατροφής σε θρεπτικές πρωτεΐνες και λίπος, καλύπτοντας παράλληλα διάφορες διατροφικές ανάγκες με βιώσιμο τρόπο.

Επιβλαβείς Οργανισμοί καραντίνας

Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο φυτοϋγείας – Καν. (ΕΕ) 2016/2031- η ταξινόμηση των επιβλαβών οργανισμών γίνεται βάση κριτηρίων ως εξής:

Ενωσιακοί επιβλαβείς οργανισμοί καραντίνας (άρθρο 4),
Επιβλαβείς οργανισμοί καραντίνας για ΠΖ (άρθρο 32)
Επιβλαβείς οργανισμοί προτεραιότητας (άρθρο 6),
Ρυθμιζόμενοι επιβλαβείς οργανισμοί μη καραντίνας – RNQPs (άρθρο 36)

Έχει καταρτιστεί ένας περιορισμένος κατάλογος «επιβλαβείς οργανισμοί προτεραιότητας» για τους οργανισμούς που ο ενδεχόμενος οικονομικός, περιβαλλοντικός ή κοινωνικός αντίκτυπος είναι ο πιο σοβαρός για την επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτόν τον κατάλογο συμπεριλαμβάνονται ξυλοφάγα – φυλλοφάγα έντομα και νηματώδεις με μεγάλο εύρος ξενιστών:

Διαβάστε περισσότερα

Agrilus anxius Gory https://gd.eppo.int/taxon/AGRLAX

Agrilus planipenis Fairmaire https://gd.eppo.int/taxon/AGRLPL

Anoplophora chinensis (Thomson) https://gd.eppo.int/taxon/ANOLCN

Anoplophora glabripennis (Motschulsky) https://gd.eppo.int/taxon/ANOLGL

Aromia bungii (Faldermann) https://www.gbif.org/species/5001658

Bursaphelenchus xylophilus https://gd.eppo.int/taxon/BURSXY

Dendrolimus sibiricus (Chetverikov) (Russia, Northern Kazakhstan, Mongolia and China). https://gd.eppo.int/taxon/DENDSI

Popillia japonica Newman https://gd.eppo.int/taxon/POPIJA

Spodoptera frugiperda (LAPHFR) Ένα εξαιρετικά πολυφάγο είδος με προτίμηση σε είδη της οικογένειας των Poaceae, έχει εντοπιστεί πλεον και στην Ελλάδα https://gd.eppo.int/taxon/LAPHFR

Έντομα που προσβάλλουν τις καλλιέργειες εσπεριδοειδών:

Anastrepha ludens (Loew) https://gd.eppo.int/taxon/ANSTLU

Bactrocera dorsalis (Hendel) https://pra.eppo.int/pra/f91a8915-3464-42d5-ab36-c172ade88c96 & Bactrocera zonata (Saunders) https://gd.eppo.int/taxon/DACUZO

Thaumatotibia leucotreta (Meyrick) https://gd.eppo.int/taxon/ARGPLE

Έντομα που προσβάλλουν άγρια και καλλιεργούμενα είδη φυτών της οικογένειας των Rosaceae (καλλιέργειες μηλιάς, αχλαδιάς, κερασιά κλπ)

Conotrachelus nenuphar Herbst https://gd.eppo.int/taxon/CONHNE

Rhagoletis pomonella (RHAGPO) https://gd.eppo.int/taxon/RHAGPO

Έντομα που προσβάλλουν καλλιέργειες Πατάτας, Τομάτας και λοιπών Σολανωδών:

Anthonomus eugenii Cano https://gd.eppo.int/taxon/ANTHEU

Bactericera cockerelli (Sulc.) https://gd.eppo.int/taxon/PARZCO

Ακάρεα

Τα ακάρεα είναι μικροσκοπικά αρθρόποδα της υποτάξης Acarina. Υπάρχουν σε ποικιλία περιβαλλόντων, συμπεριλαμβανομένων των εδαφών, των φυτών και των ζώων. Τα ακάρεα έχουν μικρό μέγεθος, συνήθως λίγα χιλιοστά ή και μικρότερα, και ποικίλα σχήματα και χρώματα ανάλογα με το είδος. Το σώμα των ακάρεων αποτελείται από τον γνωθόσωμα και το ιδιόσωμα, ενώ έχουν, κατά κανόνα, 4 ζεύγη ποδιών. Υπάρχουν χιλιάδες είδη ακάρεων και παίζουν σημαντικό ρόλο στα οικοσυστήματα. Πολλά είδη δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στις γεωργικές καλλιέργειες και τα αποθηκευμένα γεωργικά προϊόντα, κάποια άλλα είναι σαπροφάγα και συμβάλλουν στη διάσπαση οργανικών υλικών και την ανακύκλωση των θρεπτικών ουσιών στο έδαφος. Άλλα είδη είναι ζωοπαρασιτικά, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τους κρότωνες (τσιμπούρια). Υπάρχουν άλλα είδη, όπως τα ακάρεα σκόνης, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες και άσθμα.

Νηματώδεις

Πρόκειται για σκωληκόμορφους οργανισμούς που συγκροτούν το Φύλο Nematoda. Συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο άφθονων οργανισμών στη γη και απαντώνται σε όλα τα περιβάλλοντα (έδαφος, γλυκά και αλμυρά νερά), είτε ως ελευθέρως διαβιούντες (αρπακτικοί, σαπροφάγοι, μυκητοφάγοι, βακτηριοφάγοι κ.α.), είτε ως παράσιτα φυτών, ζωών, ανθρώπου και άλλων οργανισμών. Προϋπόθεση της επιβίωσής τους είναι η παρουσία ελάχιστης ποσότητας νερού. Υψίστης σημασίας για την πρωτογενή παραγωγή αποτελούν οι εντομοπαθογόνοι και οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις. Οι εντομοπαθογόνοι νηματώδεις (είδη που κατατάσσονται στις οικογένειες Heterorhabditidae και Steinernematidae), διαβιούν στο έδαφος και, μέσω απόκρισης στο διοξείδιο του άνθρακα, τους κραδασμούς και άλλες χημικές ενδείξεις, εντοπίζουν τα έντομα ξενιστές τους, στο σώμα των οποίων εισέρχονται μέσω φυσικών ανοιγμάτων. Με την άφιξή τους στο εσωτερικό του εντόμου απελευθερώνουν συμβιωτικά βακτήρια, τα οποία θανατώνουν το έντομο. Οι νηματώδεις αυτοί χρησιμοποιούνται πολύ αποτελεσματικά ως βιολογικοί παράγοντες ελέγχου διαφόρων επιβλαβών εντόμων και είναι απολύτως ασφαλείς για τον άνθρωπο. Στην Ελλάδα, διαθέσιμα με τη μορφή σκευασμάτων είναι τα είδη Heterorhabditis bacteriophora, Steinernema carpocapsae και Steinernema feltiae. Οι φυτοπαρασιτικοί νηματώδεις αποτελούν σημαντικότατα υποχρεωτικά παράσιτα των φυτών που προκαλούν σοβαρές επιπτώσεις στην ανάπτυξη των φυτών με αποτέλεσμα ποιοτικές και ποσοτικές απώλειες στην παραγωγή.